Дахин сэргээгдэхгүй эрчим хүчний тухай
Эрчим хүчний эх үүсвэр нь сэргээгдэхгүй, сэргээгдэх гэсэн ерөнхий хоёр хэлбэртэй байдаг. Эрчим хүчний эх үүсвэрийг богино хугацаанд нөхөх (дахин хийх) боломжгүй бол сэргээгдэх боломжгүй гэж үзнэ. Нөгөө талаар нар, салхи зэрэг сэргээгдэх эрчим хүчний эх үүсвэрийг байгалийн жамаар нөхдөг.
Дахин сэргээгдэхгүй эрчим хүчний дөрвөн гол эх үүсвэр нь:
1. Түүхий тос (газрын тос)
2. Байгалийн хий
3. Нүүрс
4. Уран (цөмийн эрчим хүч)
Сэргээгдэхгүй эрчим хүчний эх үүсвэрүүд газраас шингэн, хий, хатуу хэлбэрээр гарч ирдэг. Түүхий тосоор бензин, дизель түлш, халаалтын тос зэрэг шингэн нефтийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг. Пропан ба бусад нүүрсустөрөгчийн хийн шингэн, тухайлбал бутан, этан нь байгалийн хий, түүхий тосонд байдаг.
Бүх чулуужсан түлш нь сэргээгдэх боломжгүй, гэхдээ сэргээгдэхгүй эрчим хүчний бүх эх үүсвэр нь чулуужсан түлш биш юм.
Нүүрс, түүхий нефть, байгалийн хий нь сая сая жилийн өмнө амьдарч байсан ургамал, амьтдын оршуулсан үлдэгдлээс үүссэн тул бүгдийг нь чулуужсан түлш гэж үздэг.
Хатуу биет болох ураны хүдрийг олборлож, атомын цахилгаан станцад ашигладаг түлш болгон хувиргадаг. Уран бол чулуужсан түлш биш боловч сэргээгдэхгүй түлш гэсэн ангилалд багтдаг.
Энэхүү нийтлэлээр та бүхэндээ түүхий тос буюу газрын тос гэж юу болох хэрхэн үүсдэг талаар хуваалцъя.
Газрын тосны үндэс
Түүхий нефть болон нефтийн бүтээгдэхүүн гэж юу вэ?
Түүхий нефть, газрын тосны чулуужсан түлш нь үлэг гүрвэлүүд дэлхийг тойрохоос өмнө хэдэн сая жилийн өмнө далай, нуур, намагт амьдарч байсан амьтан, ургамлын үлдэгдлээс (диатом) үүссэн нүүрсустөрөгчийн холимог юм. Олон сая жилийн туршид эдгээр амьтан, ургамлын үлдэгдэл нь элс, лаг, чулуун давхаргуудаар бүрхэгдсэн бөгөөд эдгээр давхаргын дулаан, даралт нөлөөгөөр өнөөгийн бидний нэрлэж буй түүхий нефть бий болсон. Нефть гэдэг нь чулуулгийн түүхий тос буюу газрын тос гэсэн үг юм. Түүхий тос нь газар доорхи томоохон ордууд, тунамал чулуулаг доторх жижиг орон зайд, гадаргын ойролцоо давирхай (эсвэл тос) элсэнд байдаг. Нефтийн бүтээгдэхүүнийг байгалийн хийд агуулагдах түүхий тос болон бусад нүүрсустөрөгчөөс гаргаж авдаг. Мөн нефтийн бүтээгдэхүүнийг нүүрс, байгалийн хий, биомассаас гаргаж авах боломжтой. Доорх зургаас “микроскопоор томруулсан диатомууд” буюу хэдэн сая жилийн өмнө далай, нуур, намагт амьдарч байсан амьтан, ургамлын үлдэгдлийг хараарай.
! 
Газрын тос болон байгалийн хий хэрхэн үүсдэг вэ?
Газрын тос ба байгалийн хий үүсдэг талаар доорх 3-н зурагт дүрсэлж харуулжээ. Эхний зурагт 300 – 400 сая жилийн өмнөх жижиг далайн ургамал, амьтад үхэж, далайн ёроолд булагдсан ба цаг хугацаа өнгөрөхөд тухайн далайн ургамал болон амьтдыг лаг, элсний давхаргууд бүрхсэн харагдаж байна.
Хоёр дахь зурагт 100 сая жилийн турш эдгээр шарилыг улам бүр гүнзгий булшилж байгаа бөгөөд асар их дулаан, даралт нь ургамал, амьтны үлдэгдлийг газрын тос, байгалийн хий болгож байгаа нь харагдаж байна. Сүүлийн зурагт элс, лаг, чулуулгийн давхаргыг өрөмдөж газрын тос, байгалийн хийн орд агуулсан чулуулгийн тогтоцод хүрч байгаа өнөөгийн дүр зургийг харуулж байна.
Газрын тос олборлолтын статистик мэдээллээс дурдвал :
Газрын тос олборлолтын тухай
Дэлхийн 100 орчим улс түүхий нефть олборлодог бөгөөд түүнээс Америкийн Нэгдсэн Улс хамгийн том олборлогч орнуудын нэг юм. Статистикаас харвал: АНУ 2018, 2019 онуудад түүхий нефть олборлолтоороо топуудын жагсаалтад багтжээ.
АНУ-ын түүхий нефтийг хаана үйлдвэрлэдэг вэ?
Түүхий нефтийг АНУ-ын 32 муж болон бусад далайн эрэгт үйлдвэрлэдэг. 2019 онд АНУ-ын нийт түүхий нефтийн үйлдвэрлэлийн 69 орчим хувийг таван муж улсаас гаргаж авсан байдаг.
Дээрх зурагт 2019 оны “Түүхий нефть олборлогч топ орнууд”-ыг харуулсан байна. 2019 онд АНУ-ын түүхий газрын тосны бараг 16% -ийг Мексикийн булан дахь холбооны хяналтад байдаг усны эрэг орчмын худгаас олборлосон.
АНУ-ын түүхий газрын тосны олборлолт 1985-2008 онуудад ихэнх хугацаанд буурсан боловч газрын тосны жилийн олборлолт 2009-2019 онуудад бараг жил бүр нэмэгдэж 2019 онд түүхэн дээд хэмжээндээ хүрсэн. Ялангуяа Техас, Хойд Дакота, Оклахома, Нью Мексик, Колорадо мужуудад үйлдвэрлэл нэмэгдсэн.
Эх сурвалж : U.S. Energy Information Administration (EIA)