Сэргээгдэх эрчим хүчний тухай
Сэргээгдэх эрчим хүчний эх үүсвэрт биомасс (үүнд био түлш орно), усан цахилгаан станц, газрын гүний дулаан, салхи, нар орно. 2019 онд АНУ-ын эрчим хүчний хэрэглээний 11 орчим хувийг сэргээгдэх эрчим хүч эзэлж байна. Сэргээгдэх эрчим хүчний хэрэглээний ихэнх нь цахилгаан үйлдвэрлэхэд зориулагдсан байдаг.
Сэргээгдэх эрчим хүч гэж юу вэ?
Сэргээгдэх эрчим хүч гэдэг нь байгалиас заяасан боловч урсгалаар хязгаарлагдмал эх үүсвэрүүдийн эрчим хүч юм. Ихэнхдээ цэвэр эрчим хүч гэж нэрлэгддэг сэргээгдэх эрчим хүч нь байнга нөхөгдөж байдаг байгалийн эх үүсвэр эсвэл процессоос гардаг. Сэргээгдэх нөөц нь үргэлжлэх хугацаагаараа барагдашгүй боловч цаг хугацааны нэгжид авах эрчим хүчний хэмжээгээр хязгаарлагддаг. Жишээлбэл, нарны гэрэл, салхи үргэлж гэрэлтэж, салхилж байдаг, гэхдээ цаг хугацаа, цаг агаарын байдлаас шалтгаална.
Сэргээгдэх эрчим хүчийг ихэвчлэн шинэ технологи гэж үздэг бол байгалийн хүчийг ашиглах нь халаалт, тээвэр, гэрэлтүүлэг болон бусад зүйлд ашиглагдсаар ирсэн. Салхи далайд хөвөх завь, үр тариа нунтаглах салхин тээрмүүдийг хөдөлгөдөг. Нар нь өдрийн цагаар дулаахан байдлыг хангаж, галыг үдшийн бүрий хүртэл унтраахад тусалдаг. Гэвч сүүлийн 500 орчим жилийн хугацаанд хүмүүс нүүрс, хагархай хий зэрэг хямд, бохир эрчим хүчний эх үүсвэрийг ашиглах болсон.
Сэргээгдэх эрчим хүчний гол төрлүүд нь:
- Биомасс (Мод ба модны хаягдал, Хотын хатуу хог хаягдал, Хогийн цэг, биогаз, Этанол, Биодизель зэрэг)
- Усан цахилгаан станц
- Геотермал
- Салхи
- Нар
Дээрх графикт, 2019 оны АНУ-ын эрчим хүчний хэрэглээг эрчим хүчний эх үүсвэрээр ялган харуулсан байна.
- Нийт = 100.2 квадриллион
- Нийт = 11.4 квадриллион btu “Британийн дулааны нэгж (Btu)”
Нийт эрчим хүчний эс үүсвэрийн 11%-ийг сэргээгдэх боломжтой эрчим хүч эзлэж байгаа бөгөөд үүний 2% газрын гүний дулаанаас, 9% нарнаас, 24% салхинаас, 4% биомассын хог хаягдлаас, 20% био түлшнээс, 20% модноос, 22% усан цахилгааны эх үүсвэрээс бүрдсэн дүнтэй харагдаж байна.
*Хараат бус дугуйрсан тул бүрэлдэхүүн хэсгүүдийн нийлбэр 100% -тай тэнцэхгүй байж магадлалтай.
Эх сурвалж: АНУ-ын Эрчим хүчний мэдээллийн алба, Эрчим хүчний сарын тойм, 2020 оны 4-р сар, урьдчилсан мэдээлэл
АНУ-д сэргээгдэх эрчим хүч ямар үүрэг гүйцэтгэдэг вэ?
1800-аад оны дунд үе хүртэл мод нь улс орны халаалт, хоол хийх, гэрэлтүүлгийн бараг бүх эрчим хүчний хэрэгцээний эх үүсвэр байсан. 1800-аад оны сүүл үеэс өнөөдрийг хүртэл чулуужсан түлш нүүрс, газрын тос, байгалийн хий нь эрчим хүчний гол эх үүсвэр байсаар ирсэн. Усан цахилгаан станц ба хатуу биомасс нь 1990-ээд он хүртэл сэргээгдэх эрчим хүчний хамгийн их ашиглагддаг нөөц байсан бөгөөд тэр үеэс хойш АНУ-ын биотүлш, газрын гүний дулааны эрчим хүч, нарны эрчим хүч, салхины эрчим хүчнээс авах нийт эрчим хүчний хэрэглээний эзлэх хувь, эзлэх хувь өсч, 2020 онд эдгээр сэргээгдэх эрчим хүчний эх үүсвэрүүдийн харьцааны нийлбэр нь мод ба гидравлик эрчим хүч болох хандлагатай.
АНУ-ын био түлш, газрын гүний дулаан, нар, салхины эрчим хүчний хэрэглээ 2000-2019 оны хооронд бараг гурав дахин өссөн нь гол төлөв муж, холбооны шаардлага, сэргээгдэх эрчим хүчийг ашиглах хөшүүрэгтэй холбоотой байв.
2019 онд сэргээгдэх эрчим хүчээр ойролцоогоор 11.5 их наяд Btu (британийн дулааны нэгж) хангасан. Нэг их наяд бол нэг, дараа нь арван таван тэг байдаг харин энэ нь АНУ-ын нийт эрчим хүчний хэрэглээний 11% юм. 2019 онд АНУ-ын сэргээгдэх эрчим хүчний хэрэглээний 56 орчим хувь нь цахилгаан эрчим хүчний салбарт эзэлж байгаа бөгөөд АНУ-ын нийт цахилгаан эрчим хүчний үйлдвэрлэлийн 17 орчим хувь нь сэргээгдэх эрчим хүчний эх үүсвэрээс бүрдсэн байна.
Сэргээгдэх эрчим хүч нь хүлэмжийн хийн ялгарлыг бууруулахад чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Сэргээгдэх эрчим хүч нь АНУ-д нүүрстөрөгчийн давхар ислийг ялгаруулдаг хамгийн том эх үүсвэр болох чулуужсан түлшний хэрэглээг бууруулах боломжтой юм. Эрчим хүчний мэдээллийн алба АНУ-д сэргээгдэх эрчим хүчний хэрэглээ 2050 он хүртэл тасралтгүй өснө гэж таамагласан статистик мэдээлэл гарсан.
Монгол Улсад 12 станц сэргээгдэх эрчим хүч үйлдвэрлэж байгаа ба 2018 оны байдлаар нийт эрчим хүчний 7,3% буюу 413,8 сая кват цагийг усан болон салхин станцууд үйлдвэрлэсэн байна. Эдгээр станцуудыг дурдвал:
- • “Дөргөн УЦС”
- • “Тайшир УЦС”
- • “Гуулин УЦС”
- • “Богдын голын УЦС”
- • “Тосонцэнгэл УЦС”
- • “Хүнгүйн УЦС”
- • “Галуутайн УЦС”
- • “Баянтоорой”, Алтай сум
- • “Салхит СЦС” ХХК
- • “Цэций СЦС” ХХК
- • “Нар НЦС” ХХК
- • “Моннаран НЦС” ХХК
Монголд үйлдвэрлэж буй сэргээгдэх эрчим хүчний 37,4% буюу 154,9 сая кват цаг эрчим хүчийг “Салхит СЦС”, 35,3% буюу 146,2 сая кват цаг эрчим хүчийг “Цэцийн СЦС” тус тус үйлдвэрлэж байна.
Монгол Улсын ногоон хөгжлийн бодлогын стратегийн 1 дэх зорилтыг байгалийн нөөцийн хэмнэлттэй, хүлэмжийн хийн ялгарал болон хаягдал багатай үйлдвэрлэл, хэрэглээг хөгжүүлнэ хэмээн тодорхойлсон байдаг.
Монгол Улсад 2,600 гегаватт (гВт) нар, салхины эрчим хүчний эх үүсвэрийг суурилуулж ашиглах боломжтой. Энэ нь жилд 5,457 тераватт (тВт)-цаг байгальд ээлтэй цэвэр эрчим хүч үйлдвэрлэх хүчин чадал гэсэн үг юм. Энэхүү нөөцөөр эрчим хүчний дотоодын хэрэглээг (2018 оны байдлаар 1.2 гВт орчим) бүрэн хангаад зогсохгүй эрчим хүч дамжуулах дэд бүтцийг оновчтой шийдсэн тохиолдолд Зүүн хойд Азийн бүс нутгийн эрчим хүчний эрэлтийг хангах боломжтой юм. Засгийн газар Төрөөс эрчим хүчний талаар 2015-2030 онд баримтлах бодлогын хүрээнд эрчим хүчний системийн нийт суурилагдсан хүчин чадалд сэргээгдэх эрчим хүчний эзлэх хувь хэмжээг 2023 онд 20%-д, 2030 онд 30%-д тус тус хүргэж нэмэгдүүлэх зорилт тавьсан байна.
"Монгол Улсын эрчим хүчний салбарыг илүү байгальд ээлтэй болгохын тулд Засгийн газар нийт эрчим хүчний хэрэглээнд сэргээгдэх эрчим хүчний эзлэх хувь хэмжээг нэмэгдүүлэх, ялангуяа Монгол Улсын хувьд арвин их нөөцтэй, хөгжүүлэх боломж ихтэй нар, салхины эрчим хүчний үйлдвэрлэл, хэрэглээг нэмэгдүүлэхээр зорьж байна"
~ АХБ-ны Зүүн Азийн газрын Ерөнхий захирал Жэймс Линч
AХБ – Азийн хөгжлийн банк*
Эх сурвалж :
- U.S. Energy Information Administration, https://www.eia.gov/
- Energy Regulatory Commission, https://erc.gov.mn/web/en/
- EPCRC – Ногоон хөтөч
- Asain Development Bank, https://www.adb.org/